Để có một chậu lan Dendrobium đẹp

Có thể nói trong tất cả các loại lan thì Dendrobium là loài Lan có nhiều chủng loại nhất. Nó đa dạng và phong phú, có hơn 1000 loài xuất xứ từ Ấn Độ đến Á Châu, Hàn Quốc rồi Nhật Bản xuống tới Châu Úc, nhưng nhiều nhất là khu vực Đông Nam Á. Không có một định nghĩa chung nào cho từ Dendrobium. Có tài liệu cho rằng chữ này do tiếng La Tinh, dendro nghĩa là cây, còn chữ biosdendrobium được hiểu là cây lan sống ở trên cây hay phong lan. Ở Việt Nam, người ta thường gọi chúng là Hoàng Thảo hay Đăng Lan. Loại Lan này được chia ra thành nhiều nhóm: nghĩa là sự sống. Do đó

- Nhóm thứ nhất có đặc điểm là lá xanh quanh năm và hoa thì thường mọc ở gần ngọn như Dendrobium Antennatum, Dendrobium Phalaenopsis…

- Nhóm thứ hai thì lá thường rụng vào mùa đông và hoa thường mọc ở gần đốt trên thân cây như Dendrobium Anosmum, Dendrobium Wardianum…

- Nhóm thứ ba hay còn gọi là nhóm Callista khi ra hoa thì hoa rủ xuống phía dưới như Dendrobium Chrysotoxum, Dendrobium Farmeri…

- Nhóm thứ tư là nhóm Latoura với chùm hoa mọc thẳng đứng như dendrobium Atroviolaceum, Dendrobium Spectabile…

- Nhóm thứ năm là nhóm Formosae có đặc điểm là trên thân và lá cây có lông màu đen và hoa thường là màu trắng như Dendrobium Draconis, Dendrobium Formosum…

Chính vì sự đa dạng về chủng loại mà loài lan này có điều kiện sinh thái rất đa dạng, có loài hoa chỉ mọc ở vùng lạnh, có loài lại chỉ sống ở vùng có không khí nóng, cũng có loài chỉ chịu được nhiệt độ vừa phải, nhưng có một số loài lại rất dễ chịu là điều kiện khí hậu nào cũng sống được.

So với các giống lan khác thì Dendrobium có thể nhân nhanh giống bằng phương pháp chiết nhánh thông thường. Vì nó là loại lan đa thân với nhiều giả hành, các giả hành thường mang một thân với nhiều lá mọc xen kẽ, trên thân có rất nhiều mắt ngủ. Tại những mắt ngủ này sẽ đâm chồi và cho ra một cây con mới. Đối với Dendrobium thì hoa của loài này có thể mọc từ thân thành từng chùm hay chỉ mọc một hoa duy nhất. Có một số loài dendrobium trước khi ra hoa sẽ rụng hết lá. Đặc biệt hơn các giống lan khác, các chồi hoa của lan Dendrobium không những mọc trên các giả hành mới, tại các giả hành cũ cũng có thể mọc hoa, vì thế một cây Dendrobium có thể cho ra nhiều cành hoa. Mặt khác hoa của loài Dendrobium này thường rất lâu tàn, thường là từ 2 đến hơn 3 tháng, có loài hoa có thể nở suốt quanh năm như Dendrobium Caesar Alba, Dendrobium Caesar La tin... Tuy nhiên có loài cũng sớm nở tối tàn như Lan Thạch Hộc (Dendrobium Crulllenatum).

Dendrobium cũng là giống rất phong phú về màu sắc và hình dạng hoa. Chính vì thế người Việt Nam dùng những hình tượng khác nhau dể tượng trưng cho một số loài Dendrobium nào đó: một con chim bồ câu trắng (Lan Bạch Câu), một loài hạc lẻ loi (Lan Giả Hạc), hay một đàn bướm vàng bay trăng gió (Lan Kim Điệp)…

Nhờ những ưu điểm đó của lan Dendrobium mà ngày nay nó chiếm một vị trí rộng lớn trên thị trường tiêu thụ.Ở Bạc Liêu, thì thị trường tiêu thụ lan không nhiều, thậm chí những người sành hoa kiểng cũng chỉ biết một vài loại lan. Nhưng đối với giống Dendrobium này thì đa phần người thích hoa đều biết, mặc dù có người chỉ biết đến nó với cái tên chung là hoa lan chứ chưa từng nghe đến cái tên khoa học khó nhớ này: Dendrobium, thậm chí một số người thích hoa lan còn rất mập mờ về kỹ thuật trồng và chăm sóc loại lan này. Tuy nhiên loài Dendrobium này không hẳn là khó trồng. Nếu chúng ta nắm được một số bí quyết cơ bản của loài này và nguồn gốc nguyên thủy của nó thì việc để có một chậu lan đẹp, hoa lâu tàn là một điều khá dễ dàng.

1. Nhiệt độ

Nhiệt độ ảnh hưởng rất nhiều đến sự tăng trưởng của lan Dendrobium. Vào mùa hè nóng nực cây phát triển nhanh hơn cho nên cần nhiều độ ẩm và nước. Phần lớn các cây này thích hợp với nhiệt độ ban đêm vào khoảng 50-60°F (10-16°C) và ban ngày vào 70-90°F (21-32°C) Nếu trời nóng hơn nhiệt độ ở trên chúng ta nên tưới cây thường xuyên hơn, cây sẽ không bị tình trạng căng thẳng (stress) hay nóng cháy.Vì đa dạng về chủng loại nên mỗi loài dendrobium cần một nhiệt độ nhất định

Đối với nhóm Dendrobium ưa lạnh, chúng sẽ sinh trưởng và phát triển tốt nhất ở nhiệt độ lý tưởng là 15oC, những giống này được lấy từ các vùng cao nguyên của Việt Nam và Miến Điện trên độ cao 1000m như các loài Vảy Cá (Dendrobium Linlleyi), Thủy Tiên Tím (Dendrobium amabile), Long Nhãn Kim Điệp (Dendrobium fimbriatum). Các loài này nếu được trồng ở nhiệt độ cao hơn hoặc bằng 25oC, thì cây vẫn sống, nhưng phát triển yếu hơn và hiếm bao giờ ra hoa.

Đối với nhóm Dendrobium ưa nóng, gồm đa số các giống Dendrobium rừng của Châu Úc, Indonêxia, Malaixia và các loài của giống Dendrobium lai hiện được trồng tại thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam, nhiệt độ thích hợp cho các hoài của nhóm này là 25oC. Tuy nhiên các giống Dendrobium lai chịu được một nhiệt độ cao hơn nhiều.

Đối với nhóm Dendrobium trung gian có thể sống ở cả vùng lạnh và vùng nóng. Ở vùng lạnh cây sinh trưởng và ra hoa nhiều hơn ví dụ các loài Dendrobium Primulinum, Dendrobium fanmeri, Dendrobium chrysotoxum, nhiệt độ lý tưởng của các loài này là 20oC.

2. Độ ẩm

Độ ẩm thích hợp giúp cho cây được phát triển nhanh hơn, hoa cũng tươi tốt và lâu tàn. Dendrobium cũng như đa số các giống lan khác chỉ phát triển tốt trong điều kiện không khí ẩm và thoáng, vào ban ngày cây cần độ ẩm khoảng từ 40-60%, vào ban đêm độ ẩm thích hợp từ 60-90% thì cây sẽ phát triển tốt hơn. Cấu tạo giá thể quá ẩm và úng là điều kiện bất lợi cho sự sinh trưởng của giống Dendrobium vì có thể toàn bộ rễ bị thối và biểu hiện là các cây con mọc từ phần ngọn của thân.Với độ ẩm cao, lá cây và rễ cây sẽ có thể hút hơi nước trong không khí khi cần thiết.

3. Tưới nước

Nước rất quan trọng cho cây để tăng trưởng. Vào mùa hè cây cần nước nhiều hơn là mùa đông. Nếu thiếu nước cây sẽ không phát triển và có thể bị chết khô. Nhìn thấy thân cây hoặc lá cây bị nhăn nheo, chúng ta biết là cây bị thiếu nước. Vào mùa hè chúng ta có thể tưới 2 lần một tuần, nếu trồng trong chậu nhựa, còn mùa đông chỉ tưới mỗi tuần một lần là đủ. Tưới quá nhiều nước, cây sẽ bị úng thủy, thối rễ và tạo cho cây dễ bị nhiễm trùng hoặc nhiễm nấm rồi chết. Riêng đối với những giống Dendrobium được trồng ở TPHCM thì chu kỳ tưới nước lại khác hơn: từ tháng 5 đến tháng 11 tưới nước 2 lần/ngày ,từ tháng 12 đến tháng 2 tưới nước 3 lần/ngày và từ đầu tháng 3 đến cuối tháng 4 tưới nước 1 lần/ngày. Sự thay đổi các điều kiện sinh thái trong mùa nắng và mùa mưa là nguyên nhân chính quyết định sự ra hoa của loài Dendrobium.

4. Ánh sáng

Ánh sáng rất quan trọng cho cây lan vì nó trực tiếp giúp cho cây tạo ra chất dinh dưỡng giúp cho cây tăng trưởng nhanh. Nếu thiếu ánh sáng cây sẽ yếu mềm và chậm phát triển, không những thế mà có thể làm cho cây không ra hoa được. Nhưng nếu quá nhiều ánh nắng sẽ làm cho cây bị cháy lá hoặc cây con bị chết.

Khác với Lan Hồ Điệp, Dendrobium là loại lan ưa ánh sáng. Nếu ở Lan Hồ Điệp chỉ cần 30% ánh sáng, thì ngược lại Dendrobium cần tới 70% ánh sáng, cường độ ánh sáng từ 15.000 – 30.000 lux thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của loài này. Nếu trồng trong giàn thì các chậu Dendrobium nên treo cách xa nhau để tạo độ thoáng và cây có thể hấp thu ánh sáng đầy đủ hơn, đối với những cây lan lớn khoảng cách giữa 2 cây là 25cm và những cây lan nhỏ khoảng cách là 15 cm. Để sự phân bố ánh sáng được điều hòa và để việc sử dụng phân bón dễ dàng hơn, ta nên chọn những cây cùng kích thước và những cây cùng tuổi trồng chung trong một giàn để tiện chăm sóc.

Mặt khác, nếu trồng dưới ánh sáng trực tiếp cây vẫn phát triển tốt, tuy nhiên để ngăn ngừa trường hợp cây bị bỏng lá, ta phải tập cho các cây thích nghi từ từ và các chậu khi trồng phải treo hơi khít vào nhau.Nhưng thiếu ánh sáng đối với các loài thuộc giống này sẽ gây ra sự thoái hóa rõ rệt, số lượng hoa cũng rất ít, cây èo ọt. Trái lại, thừa ánh sáng đối với các loài thuộc giống Dendrobim, chỉ làm cho cây xấu đi vì lá quá vàng hoặc các giả hành trơ trụi, nhưng cây sẽ thích nghi dần và vẫn đảm bảo cây ra hoa nhiều và đẹp. Dù sao điều kiện ánh sáng lý tưởng vẫn cho kết quả tối nhất.

5. Bón phân

Tùy theo từng loại Dendrobium mà nhu cầu phân bón là khác nhau. Đối với Dendrobim thân đứng là loài lan đòi hỏi dinh dưỡng cao, vì thế chúng cần rất nhiều phân bón và có thể dùng rất nhiều dạng phân bón khác nhau.Còn các loại Dendrobium thân thòng ăn phân yếu phải dùng nồng độ thật loãng. Dendrobium cần nhiều phân bón vào mùa hè hơn là mùa đông vì mùa hè cây tăng trưởng nhiều hơn. Nếu có đầy đủ chất dinh dưỡng cây sẽ mau lớn, ra nhiều hoa và hoa to hơn. Ta nên dùng phân NPK 20-20-20 hoặc NPK 15-15-15 để bón quanh năm và NPK 6-30-30 để kích thích cho ra hoa. Chỉ nên dùng ¼ hoặc ½ thìa cà phê với một gallon (4 lít) nước để tưới cây mỗi tuần. Nếu dùng quá nhiều thì dễ bị cháy lá và cháy rễ cây. Nếu thấy ngọn lá bị cháy đen tức là nhiều phân quá, hãy ngưng bón phân trong 2 tuần rồi mới tưới phân trở lai. Ta cũng nên tưới nước không phân mỗi tháng một lần để rửa hết chất đọng trong chậu.

Trong suốt mùa tăng trưởng (từ đầu tháng 5 đến cuối tháng 1), một tháng trước khi bước vào mùa nghỉ (trong suốt tháng 2) ta bón phân NPK 10-20-30 làm 2 lần/1 tuần để tạo một sức chịu đựng cho cây trước khi bước vào mùa nghỉ. Trong mùa tăng trưởng nếu cây có nụ hoa, ta thay phân NPK 30-10-10 bằng phân NPK 10-20-20 với chu kỳ bón 2 lần/1 tuần cho đến khi hoa tàn. Trong mùa nghỉ hoàn toàn không bón phân cho Dendrobium, hay đúng hơn giảm và không bón phân cho Dendrobium khi cây hoàn tất thời kỳ tăng trưởng hằng năm của nó. Thường Dendrobium hoàn tất thời kỳ tăng trưởng vào tháng 9 đến tháng 10 khi mà những lá cuối cùng của nó thấy được trên đỉnh giả hành và thân. Thời kỳ tăng trưởng hoàn tất, bạn giảm nước tưới và thức ăn từ từ cho đến khi không còn gì nữa trong một thời gian chừng 4 tuần, vào lúc này cây cần càng nhiều ánh nắng càng tốt- phối hợp với điều kiện khí hậu tháng 12 ngày ngắn và nhiệt độ mát - những giống thay lá hằng năm chuẩn bị rụng lá để hình thành phát hoa.

Tuy nhiên, xin khẳng định rằng mặc dù phân bón rất cần thiết cho Dendrobium nhưng nếu sử dụng liều lượng quá nhiều trong một lần tưới hoặc tưới nhiều lần trong tuần sẽ làm cho cây bị chết. Vì thế đừng vì mong muốn cây mau ra hoa mà lạm dụng phân bón một cách không phù hợp.

6. Cấu tạo giá thể

Mặc dù rất dễ chịu về điều kiện ánh sáng nhưng Dendrobium rất nhạy cảm khi cấu tạo giả thể không thích hợp. Chậu trồng Dendrobium phải là những chậu có những lỗ nhỏ để tạo độ thoáng và giúp cho cây không bị úng. Tuy nhiên do bản năng sinh học và cấu trúc thực vật với giả hành có thân, các loài thuộc giống Dendrobium có thể dùng giá thể hơi ẩm nhưng không làm thối căn hành. Dễ chịu hơn Lan Hồ Điệp, giá thể dành cho Dendrobium là loại dễ kiếm, rẻ tiền: xơ dừa (phải được ngâm thuốc chống mốc trước khi sử dụng). Và không nên tưới nước nhiều, như thế sẽ làm cây bị thối vì quá ẩm. Tuy nhiên cũng có người dùng nguyên trái dừa như một cái chậu làm giá thể cho cây, khoét một lỗ dưới đáy trái dừa để tạo độ thoáng cho cây. Nhưng giá thể tốt nhất dành cho Dendrobium là than.

7. Thay chậu

Khi giá thể trong chậu bị ẩm ướt sẽ làm cho rễ cây bị thối do giá thể xơ dừa sau một thời gian bị mục và lắng xuống đáy chậu tạo thành một lớp mùn úng nước. Ngoài ra chính lớp mùn là điều kiện sinh sống thuận lợi của các côn trùng. Các loài này tác động cùng với sự bất lợi vì thừa nước, cắn phá toàn bộ rễ của cây lan. Do bản năng sinh tồn cây lan sẽ phản ứng bằng cách mọc ra một số cây con trên ngọn thân của các giả hành để duy trì nòi giống. Điều này cho thấy giá thể trong chậu đã bị hư, ta phải tiến hành thay chậu và cho giá thể mới vào.

Đối với Dendrobium thì ta nên tiến hành thay chậu 2 năm 1 lần vì trong quá trình sinh trưởng và phát triển, chậu có thể bị đóng rêu, giá thể có thể bị hư hao, cây mất cân đối (cây quá lớn, chậu quá nhỏ không đủ không gian để tạo độ thoáng cho rễ cây phát triển một cách tốt nhất).

8. Một số sâu bệnh và cách phòng trị

- Gián và cuốn chiếu : Do đa dạng về chủng loại nên Dendrobium cần bón nhiều loại phân khác nhau. Giá thể xơ dừa sau một thời gian được trồng sẽ bị ẩm ướt làm cho rễ cây bị thối. Điều này là nguyên nhân gây ra những con gián và cuốn chiếu làm cho giá thể bị hư. Khi gặp hiện tượng này ta nên thay giá thể mới.

- Một loại rệp màu vàng : Chúng thường xuất hiện trên bề mặt lá cây, có kích thước rất nhỏ như đầu cây tăm, chúng có tác hại sẽ hút nhựa cây làm cho cây thiếu sự sống. Đối với những loài côn trùng như thế ta chỉ cần dùng Serpa, Bassa, nồng độ 1/500 là có thể tiêu diệt chúng.

- Nấm và virut : Khi cây không được vệ sinh kỹ lưỡng ta sẽ thấy xuất hiện nấm trên thân cây. Hoặc khi thấy cây bị khô thân ở gần gốc và giả hành làm cho giả hành khô và chết thì lúc đó cây đã bị virut tấn công. Để ngừa bệnh ta nên dùng những loại thuốc trị nấm như Topsil, Zineb, Bencmyl với nồng độ 1/400, chu kỳ phun là ½ tháng phun 1 lần.

Nhìn chung thì Dendrobium là loại lan dễ trồng (vì nó có nhiều chủng loại, thích nghi được nhiều loại khí hậu: lạnh, nóng, trung bình), dễ kiếm (vì nó có thể sinh sống ở nhiều vùng khác nhau), dễ nhân giống (vì nó là loại lan đa thân nhiều giả hành), và điều đặc biệt là giá của một chậu Dendrobium phù hợp với người dân (khoảng từ 30.000 – 50.000 đồng). Chính vì vậy mà nắm bắt được một số kỹ thuật cơ bản trồng và chăm sóc loại lan này thì việc để có một chậu Dendrobium đẹp, thậm chí là nhiều chậu dendrobium đẹp trong khu vườn, quả là một điều dễ dàng đối với những người dân Bạc Liêu yêu hoa lan.